Χιλή: Το φοιτητικό κίνημα και η κληρονομιά του Αλιέντε. Του Βικτόρ ντε λα Φουέντε

 Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι διαδηλώνουν στους δρόμους — για πρώτη φορά από τα χρόνια της δικτατορίας. Οι φοιτητές της Χιλής μεταμόρφωσαν την εικόνα της χώρας με τις διαδηλώσεις τους και έφεραν τη δεξιά κυβέρνηση Πινιέρα σε δύσκολη θέση. Κάτι αρχίζει να κινείται ξανά στη χιλιάνικη κοινωνία, έπειτα από δύο δεκαετίες κατά τις οποίες δεν υπήρχε εναλλακτική απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό.

Τι απέγινε το πρότυπο «χιλιάνικο μοντέλο», τι απέγινε ο «ιαγουάρος της Λατινικής Αμερικής»; Πριν από σαράντα χρόνια, όταν η χώρα ήταν σαφώς φτωχότερη, η παιδεία ήταν δωρεάν. Τι απέγινε η πρόοδος, οι υψηλοί δείκτες ανάπτυξης; Πού πήγαν όλα αυτά τα λεφτά, αναρωτιούνται οι φοιτητές. Στις 28 Απριλίου οι φοιτητές κατέβηκαν για πρώτη φορά στους δρόμους σε ολόκληρη τη χώρα για να διαμαρτυρηθούν επειδή είναι αναγκασμένοι να καταχρεωθούν προκειμένου να σπουδάσουν.

Άνοιξε έτσι η βαλβίδα και ξέσπασε η λαϊκή δυσαρέσκεια: διαδηλώσεις άρχισαν να οργανώνονται και σε άλλες περιοχές της χώρας, για διάφορους λόγους (κατασκευή κολοσσιαίου ενεργειακού έργου, αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου, μεγαλύτερη συμμετοχή στα κέρδη των τοπικών ορυχείων χαλκού, επιστροφή της γης στους αυτόχθονες Μαπούτσε, αποζημιώσεις για τα θύματα του πρόσφατου σεισμού, απεργίες των χαλκωρύχων, διαδηλώσεις για το δικαίωμα στον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό). Όμως, τη νέα διάσταση στις διαμαρτυρίες την έδωσαν οι μαθητές και οι φοιτητές με τις καταλήψεις, τις αποχές και τις διαδηλώσεις τους, στις οποίες διεκδικούσαν δωρεάν και αναβαθμισμένη εκπαίδευση. Υψώνοντας δυνατά τη φωνή τους για παιδεία χρηματοδοτούμενη από το κράτος και την απαίτηση να μην αντιμετωπίζεται πια η μόρφωση ως εμπόρευμα, εξαπέλυσαν μετωπική επίθεση στο νεοφιλελευθερισμό.

Το αξίωμα ότι πρέπει να πληρώσεις για να αποκτήσεις τη γνώση είναι κατάλοιπο της στρατιωτικής δικτατορίας. Το γνωστότερο σύνθημα των φοιτητών είναι: «Κάτω, κάτω το σχολικό σύστημα του Πινοσέτ!» Για να πυροδοτήσουν ριζικές αλλαγές, οι φοιτητές επιδιώκουν τη δημιουργία μιας συνέλευσης που θα επεξεργαστεί ένα νέο σύνταγμα. Προτείνουν, επίσης, η χρηματοδότηση της παιδείας να μην προέρχεται πλέον από τα δίδακτρα στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, αλλά από τα έσοδα που θα φέρει η επανακρατικοποίηση των χαλκωρυχείων, καθώς και μια φορολογική μεταρρύθμιση.

Ζητούν επίσης περισσότερη δημοκρατία, καθώς και δημοψήφισμα, με το οποίο οι πολίτες θα αποφασίσουν απευθείας για το μελλοντικό εκπαιδευτικό σύστημα. Κατέλαβαν τον τηλεοπτικό σταθμό Chilevisión, που ανήκει στον πρόεδρο Πινιέρα, αλλά και κεντρικά γραφεία κομμάτων. Ταυτόχρονα, οι λόγοι του Αλιέντε κυκλοφορούν παντού στο ίντερνετ, γνωρίζοντας ξανά μεγάλες δόξες· πανό στο δρόμο γράφουν «Τα όνειρα του Αλιέντε μπορούν να βγουν αληθινά».

Το νέο φοιτητικό κίνημα διακρίνεται για τη σαφή πολιτική του θέση, για τον παλμό και τη διάρκειά του. Μαθητές και φοιτητές είναι ενωμένοι και έχουν τη στήριξη δασκάλων, καθηγητών, συλλόγων γονέων, ΜΚΟ και συνδικάτων. Όπως και άλλα κινήματα σε ολόκληρο τον κόσμο, εκμεταλλεύονται τις νέες τεχνολογίες και παίρνουν τις αποφάσεις τους αμεσοδημοκρατικά. Έχουν επίσης πρωτότυπες ιδέες: μασκαρέματα, χορούς, αναπαράσταση συλλογικών αυτοκτονιών, διοργάνωση «μαραθωνίων φιλιού», ζωγραφική σε γυμνά σώματα, πολυήμερες πορείες γύρω από το προεδρικό μέγαρο, παρωδίες κηρυγμάτων και πολλά άλλα, με τα οποία δεν αποσκοπούν μόνο να τραβήξουν την προσοχή, αλλά και να απευθυνθούν και σε άλλες ομάδες του πληθυσμού και να αποτρέψουν τα βίαια επεισόδια. Ανέλαβαν μάλιστα να καλύψουν οικονομικά τις όποιες ζημιές προκύπτουν, έβαψαν εξωτερικούς τοίχους σπιτιών, μάζεψαν χρήματα για να αποζημιώσουν τον κάτοχο ενός καμένου αυτοκινήτου.

Η μαζικότητα των διαδηλώσεων οφείλεται στην ακραία αδικία που χαρακτηρίζει το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα της Χιλής, το οποίο καθιερώθηκε επί δικτατορίας. Το 60% των παιδιών πηγαίνει στα ιδιωτικά σχολεία που ιδρύθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια. Η Χιλή δεν έχει ούτε ένα δωρεάν πανεπιστήμιο· όλα –ιδιωτικά και δημόσια– επιβάλλουν υψηλότατα δίδακτρα, πράγμα που δεν γίνεται πουθενά αλλού σε όλη τη Λατινική Αμερική. Το κράτος δεν καλύπτει ούτε το ένα τέταρτο των δαπανών για την παιδεία, για την οποία διαθέτει μόλις το 4,4% του ΑΕΠ, πολύ λιγότερο δηλαδή από το 7% που προτείνει η Unesco. Τα υπόλοιπα χρήματα πρέπει να τα βάλουν οι μαθητές και οι φοιτητές από την τσέπη τους. Από τα 60 πανεπιστήμια της Χιλής, τα περισσότερα είναι ιδιωτικά· η φοίτηση κοστίζει μηνιαίως 170.000-400.000 χιλιάνικα πέσος (250-600 ευρώ), σε μια χώρα με κατώτατο μισθό 182.000 πέσος (λιγότερα από 300 ευρώ) και μέσο μηνιαίο εισόδημα 512.000 πέσος (λιγότερα από 800 ευρώ). Το 70% των φοιτητών στη Χιλή αναγκάζονται να πάρουν δάνειο. Το 65% των φοιτητών από τα κατώτερα οικονομικά στρώματα διακόπτουν τις σπουδές τους για οικονομικούς λόγους.

Φοιτητικές διαδηλώσεις οργανώνονταν από την εποχή της κυβέρνησης Μισέλ Μπατσελέτ, λ.χ. η λεγόμενη επανάσταση των πιγκουίνων το 2006 (που πήρε το όνομά της από την τυπική σχολική στολή με το σκούρο σακάκι και το άσπρο πουκάμισο). Όμως τόσο μεγάλες διαμαρτυρίες όπως τις φετινές έχουμε να ζήσουμε πάνω από 20 χρόνια. Οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις προσπαθούσαν πάντοτε να κρατούν την ισορροπία ανάμεσα στη λογική της αγοράς και την κρατική ρύθμιση. Χάρη στις μεταρρυθμίσεις τους μειώθηκε το ποσοστό των φτωχών. Όμως η ψαλίδα μεταξύ πλούσιων και φτωχών άνοιξε κι άλλο. Η Χιλή είναι σήμερα μία από τις 15 χώρες στον κόσμο με τη μεγαλύτερη οικονομική ανισότητα.

Εξόφθαλμη έγινε η αδικία του εκπαιδευτικού συστήματος όταν ανέβηκε η δεξιά στην κυβέρνηση, η οποία κυβερνά τη χώρα λες και είναι επιχείρηση και έχει αφήσει το εκπαιδευτικό σύστημα βορά στις αγορές. Τα νέα παιδιά, που δεν έχουν ζήσει τη δικτατορία κι έτσι δεν έχουν τόσες προκαταλήψεις ενάντια στην κρατική παρέμβαση, θέλησαν να βάλουν ένα τέλος σε αυτή την κατάσταση. Σημειωτέον ότι ο υπουργός παιδείας Χοακίν Λαβίν είναι ιδρυτής και μεγαλομέτοχος ενός ιδιωτικού πανεπιστημίου (Universidad de Desarrollo).

Οι νέοι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στα παραδοσιακά κόμματα. Απορρίπτουν τις προτάσεις διαμεσολάβησης εκ μέρους των πολιτικών και της Εκκλησίας. Η κυβέρνηση αντέδρασε αρχικά στις διαμαρτυρίες τους είτε με προτάσεις για διάλογο είτε με τη βία, τελικά όμως κατέφυγε στην ποινικοποίηση των διαδηλώσεων. Ολόκληρος σχεδόν ο επίσημος Τύπος διογκώνει τα βίαια επεισόδια που ξεσπάνε συνήθως στο τέλος των διαδηλώσεων και προκαλούνται είτε από περιθωριακές ομάδες είτε από μεμονωμένα εγκληματικά στοιχεία είτε, τέλος, από προβοκάτορες.

Η 4η Αυγούστου εξελίχθηκε σε «μαύρη Πέμπτη» της κυβέρνησης. Ο πρόεδρος Πινιέρα δήλωσε ότι όλα έχουν τα όριά τους και ο υπουργός εσωτερικών Ροδρίγο Ινσπέτερ αρνήθηκε να δώσει την άδεια στους φοιτητές να διαδηλώσουν, ως συνήθως, στη λεωφόρο Λα Αλαμέδα. Η αστυνομία επιχειρούσε όλη μέρα κατά των φοιτητών, και σύμφωνα με στοιχεία της συνελήφθησαν 874 άτομα. Το ίδιο βράδυ, σχεδόν σε όλες τις πόλεις και τις γειτονιές της Χιλής οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν και αναβίωσαν τις «διαδηλώσεις της κατσαρόλας». Η κατάσταση εξελίχθηκε σε «πανεθνική διαδήλωση», όπως στις μέρες της δικτατορίας. Μετά την 4η Αυγούστου, η υποστήριξη προς την κυβέρνηση κατακρημνίστηκε στο 26%, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις — στο κατώτατο όριο που έχει φτάσει η αποδοχή προέδρου μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Οι φοιτητές αρνήθηκαν την πρόταση της κυβέρνησης να μειώσει τα επιτόκια των μαθητικών και φοιτητικών δανείων· συνέχισαν να διεκδικούν τη ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος. Μετά τη γενική απεργία στις 24 και τις 25 Αυγούστου και τις βίαιες διαδηλώσεις, κατά τις οποίες συνελήφθησαν 1.400 άνθρωποι και ένας δεκαεξάχρονος έπεσε νεκρός από σφαίρα αστυνομικού, στις 30 Αυγούστου έγιναν απευθείας συνομιλίες του προέδρου Πινιέρα με εκπροσώπους των φοιτητών.

Όπως και να εξελιχθεί το κίνημα, ένα είναι σίγουρο: μια νέα μορφή πολιτικής δράσης και διαπραγμάτευσης έχει γεννηθεί. Οι νεαροί Χιλιάνοι έχουν αρχίσει να ξεχύνονται στις πλατιές λεωφόρους για τις οποίες μιλούσε ο Αλιέντε στον τελευταίο του ραδιοφωνικό λόγο: «Δεν θα περάσει πολύς καιρός και οι άνθρωποι, ελεύθεροι, θα κατέβουν στις πλατιές λεωφόρους για να φτιάξουν μια καλύτερη κοινωνία».
(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο enthemata.wordpress.com. Μετάφραση: Ίων Δραγουμάνος)